het Anker 50 jaar

Orde van dienst ingebruikname Het Anker in 1972

Door Teun Juk

Op woensdag 12 januari 1972 werd “Het Anker” officieel in gebruik genomen. Voorganger was ds. W.J. de Ruiter. Dit gebeurde tijdens een bijzondere kerkdienst ’s avonds om half acht in het nieuwe Het Anker. In mijn archief vond ik de liturgie van die avond of beter gezegd de Orde van dienst bij de overdracht en ingebruikneming van “Het Anker”, de nieuwe Gereformeerde Kerk in Uithuizermeeden, terug. Het was een avond vol van gemeentezang en overdrachtsactiviteiten. Graag loop ik de liturgie nog eens met u door. Er komen nogal wat Bijbelteksten in voor. Onderzoekt de Schriften. Ik daag u dus uit om de Bijbel (NBV 1951) bij de hand te hebben en 50 jaar terug te gaan in de tijd. Helaas heb ik geen foto’s van het kerkinterieur in 1972. Vandaar dat recentere foto’s het verhaal illustreren.

Het Anker in 1973 (Beeldbank Groningen)

Zoals te doen gebruikelijk was er orgelspel bij binnenkomst. Vervolgens werd Psalm 100, de verzen 1, 2, 3 en 4 gezongen. Als “Introïtustekst” stond Psalm 95: 1, 2, 6, 7 aangegeven. Het woord introïtus komt uit het Latijn en betekent intocht, begin, voorspel en in de Rooms-katholieke traditie het eerste deel van het proprium, de wisselende gezangen van de mis. Het waren de woorden bij het binnentreden van de kerkenraad. Na het openingsgebed was er een woord van welkom. Vervolgens vond de overdracht van het kerkgebouw plaats aan de kerkenraad. De heer P. Berghuis, voorzitter van de bouwcommissie, nam dit punt voor zijn rekening. De aanvaarding namens de kerkenraad werd gedaan door de preases (de voorzitter) ds. W.J. de Ruiter. De Chr. Gem. Zangvereniging S.D.G. onder leiding van de heer Poort zong een tweetal liederen, namelijk Psalm 98 en Psalm 47. S.D.G. staat voor Soli Deo Gloria. Dit betekent: Alleen aan God de eer. Het is een van de vijf sola’s die belangrijk waren in de tijd van de Reformatie en nadien eeuwenlang de basis vormden voor het protestantisme. Tal van koren en korpsen kregen deze naam.

Kerkinterieur in 2008. Gezicht op kerkzaal met liturgisch centrum, met nog de stoelen uit 1972 (Foto: internet)

Daarna was er gemeentezang, Psalm 119 de verzen 40 en 49. Tijdens het zingen werd de kanselbijbel door de heer H. Scholtens de kerk binnen gedragen. Hij was een van de oudste gemeenteleden en ook oud-ouderling. De heer Scholtens legde de bijbel op de kansel en opende die bij 2 Petrus 1: 19-21. Na het zingen las hij vervolgens deze tekst. De predikant antwoordde met de woorden uit Openbaring 1: 3. Daarna was er gemeentezang, Psalm 103 de verzen 3 en 7. Hij is een God van liefde en genade. Tijdens het zingen werd het water voor de doopvont binnengedragen door jonge gemeenteleden. Na het zingen werd de doopvont gevuld. De jonge gemeenteleden, een jongen en een meisje, spraken elk een tekst uit, namelijk Genesis 17: 7 en Mattheüs 28: 19. Als antwoord las de predikant uit Romeinen 6: 3 en 4.

Vervolgens opnieuw gemeentezang, namelijk Gezang 116 de verzen 1 en 2. Heer, wij komen vol verlangen op Uw roepstem naar uw dis. Tijdens het zingen brachten twee belijdenis-catechisanten een broodschaal en een beker van het Avondmaalservies binnen. Dineke Scheerhoorn liep voorop met de (brood)schaal, gevolgd door Jacob Sikkema met de beker.   Na het zingen werden (brood) schaal en beker op de liturgische tafel gezet. Daarbij spraken de catechisanten de tekst: “Het brood dat wij breken enz.” en “De beker der dankzegging enz.” 

Dineke Scheerhoorn en Jacob Sikkema brengen het Avondmaal servies binnen (Collectie D. Bouwman-Scheerhoorn)

Aanbieding broodschaal en Avondmaalsbeker achter de nieuwe liturgische tafel door Dineke Scheerhoorn (rechts) en Jacob Sikkema (links) (Collectie D. Bouwman-Scheerhoorn)

Deze liturgische tafel was een uiting van de liturgievernieuwing binnen de Gereformeerde kerk. De dominee stond niet meer hoog verheven op de kansel, maar achter de liturgische tafel. Bij de woordverkondiging, de preek, ging hij op de kansel staan. Bij de plaatsing op de liturgische tafel werden woorden gesproken uit Mattheus 26: 26 en Mattheus 26: 27 en 28. Dominee De Ruiter antwoordde met woorden uit Johannes 6 de verzen 54, 55 en 56.

Liturgisch centrum Het Anker in 2022 (Screenshot video heilige huisjes, Het Anker)

Daarna was er weer gemeentezang, Gezang 94 de verzen 4 en 5. U, Christus, onze Heer, bekleed met majesteit. Jeugdige gemeenteleden boden vervolgens het Christusmonogram op de kansel aan met woorden uit Filippenzen 2: 9, 10 en 11. Het Christusmonogram wordt gevormd door de letter X en P en staan op de voorzijde van de preekstoel afgebeeld. Dit zijn de eerste letters van Christus. XPISTOS is CHRISTUS. X=CH en P=R. Naar aanleiding van mijn verhaal over de ontstaansgeschiedenis van Het Anker mailde Bouwe Luurtsema uit Uithuizen mij dat hij nog wist dat de preekstoel bij aannemer Rustema in Baflo gebouwd is. Rustema bouwde ook de nieuwe Kandelaar in Uithuizen. Uiteraard was Rustema ook de “huis” aannemer in Baflo bij de toenmalige Gereformeerde kerk, waar de roots van Bouwe liggen. Als antwoord op deze aanbieding las de predikant 1 Corinthiërs 12, vers 4B.

Knielbank in 2016 (Foto: internet)

Vervolgens vond ook de aanbieding van de knielbank en de trouwstoelen plaats. Jeugdige gemeenteleden namen dit voor hun rekening met de woorden uit Mattheus 19, de verzen 4, 5 en 6. Als antwoord gaf de predikant teksten uit Efeziërs 5: 32-33. Opnieuw werd er samen gezongen. Psalm 98, de verzen 1 en 3. Zingt een nieuw lied voor God den Here, want hij bracht wonderen tot stand.  Het zingen werd gevolgd door het aanbieden van door gemeenteleden met de hand vervaardigde letters en cijfers voor de “Psalmborden” door twee van de jongeren die hieraan meegewerkt hadden. Er werden woorden gesproken uit Psalm 47: 7, 8 en 9.  Ds. De Ruiter las als antwoord uit Colossenzen 3, de verzen 16 en 17. Het gemengd koor S.D.G. zong aansluitend het lied “Engelenkoor (uit Elias)”. Elias is een oratorium van Felix Mendelssohn.

Psalm- en gezangbord in 2016 (Foto: internet)

Daarna was het tijd voor de aanbieding van de klok. Dit gebeurde door de “cadeaucommissie” die ervoor had gezorgd dat de klok betaald kon worden. Er werden woorden gelezen uit Psalm 100. De predikant antwoordde met de woorden uit Psalm 122: 1-4. Vervolgens werd de klok geluid. En dat was nieuw voor de gereformeerden. In tegenstelling tot hervormde kerken hadden veel vooroorlogse gereformeerde kerken geen eigen klok. “Tied is tied”. De gereformeerden hadden geen klok nodig om op tijd in de kerk te kunnen zijn. Na de Tweede Wereldoorlog komt daarin gaandeweg verandering en bij veel na die tijd gebouwde kerken zien we dat er een klokkenstoel, dakruiter of toren wordt gebouwd. Dat zien we bijvoorbeeld in Roodeschool waar op het dak van de toren van de in 1950 gebouwde kerk een klok in een ruitertje hangt. Ook in mijn woonplaats Hattem werd bij de in 1956 gebouwde kerk een losse klokkenstoel gezet. Bij de gereformeerde kerken ging het niet om het reguliere tijdluiden, maar vooral om signaalluiden (oproep om naar de kerk te gaan), ondersteunend luiden (bij vertrek begrafenisstoet) en later ook liturgisch luiden (diverse kerken luiden de klok bij het bidden van het Onze Vader). Na het klokgelui zong het koor het Ambrosiaans lofgezang, het Te Deum laudamus, ontstaan rond 400 na Christus. Heer God, U loven wij. Heer U belijden wij. Om de klok te luiden hoefde de koster niet aan een touw te trekken, maar dit kon elektrisch gebeuren. Ik herinner mij nog goed hoe een aantal jaren later koster Alie Sikkema bij het verlaten van de kerk op een zaterdagavond kort voor 24.00 uur op het verkeerde knopje drukte. Niet het licht ging uit, maar de klok begon te beieren. Oom Alie, zoals we de koster noemden, zweette peentjes om de klok weer zo snel mogelijk uit te krijgen. Dit lukte na enige tijd. Wat hadden we een plezier.

Gezicht op de opengewerkte toren met luidklok in 1973 (Beeldbank Groningen)

Na schriftlezing en gemeentezang (Psalm 122: 1 en 3) was het tijd voor de verkondiging. Waar de dominee over gepreekt heeft, weet ik niet meer. Hij zal ongetwijfeld een verbinding hebben gelegd tussen de tempel en nieuwe huis van de Heer. Na de verkondiging zong de gemeente gezang 54 vers 4. “…Blijf uw kerk vergaderen, bewaren… maak uw kerk tot pijler van uw waarheid… “. Toen was het de beurt aan de diakenen. Onder orgelspel werd er gecollecteerd voor het BOUWFONDS. Ds. De Ruiter sprak het dankgebed uit. De gemeente zong aansluitend het lied Psalm 84: 1 en 3. Hoe lieflijk, hoe goed is mij Heer, het huis waar Gij uw naam en eer hebt laten wonen bij de mensen. De dienst werd zoals te doen gebruikelijk besloten met het uitspreken van de zegen.

Glasvensters, oostzijde (Screenshot video heilige huisjes, Het Anker)

Na de geestelijke woorden, was het tijd voor de toespraken en reacties op de toespraken. Uiteraard gaf de architect J. van der Tas een toelichting op de realisatie van zijn ontwerp. De bedrijven die meegewerkt hebben aan dit project werden bedankt voor hun inzet en betrokkenheid. En de goede samenwerking met de opdrachtgever werd benadrukt. Het oranje en rode glaswerk in de kerk werd aangeboden.  Na alle toespraken werd (uit de Hervormde Bundel) gezang 273 gezongen met daarin de woorden “Dit huis werd U ter eer gesticht”. Het gezang telde drie verzen en werd gezongen op de wijze van Psalm 68. Na orgelspel was er gelegenheid tot het bezichtigen van de gebouwen en konden de genodigden genieten van een consumptie. 

Tot slot. Ik herinner mij dat het lange zit was die 12^de januari 1972 in Het Anker. Als 15-jarige zit je liever twee uur in een jeugdhonk dan in een kerk. Lang ben ik toen niet gebleven, de volgende dag moesten we immers weer naar school. Wel heb ik in de jaren nadien veel gebruik mogen maken van Het Anker. Vooral het jeugdhonk was een schot in de roos. Inmiddels hangt het anker alweer vijftig jaar aan de voorkant van dit gebouw. Het Anker, een teken van hoop en een verwachtingsvolle toekomst. Van U is de toekomst, zo luidt het jaarthema van de landelijke Protestantse Kerk. Het voortbestaan van de kerk hangt niet van ons af, ook al zetten wij er ons voor in met al onze kracht en creativiteit. En toch mogen we in deze tijd van grote veranderingen geloven en uitspreken: van God is de toekomst. En daarom is Het Anker een teken van hoop!

Teun, Hartelijk dank voor je bijdrage

Ik blijf uitzien naar nieuwe verhalen en anekdotes en foto's!

Janny Westerdijk  janny@westerdijkgarsthuizen.nl

06-10375617